Zorg wordt steeds meer domein van gemeenten: ‘Als het te laat is, komt de arts in beeld’

Hoe gezond zijn de 2,6 miljoen inwoners van de Metropoolregio Amsterdam (MRA)? En hoe groot zijn de verschillen rond gezondheid binnen én tussen de gemeenten in de regio? De mate waarin mensen toegang hebben tot een gezond leven is een indicator van het begrip ‘brede welvaart’, dat steeds meer aan betekenis wint. Het besef groeit dat de zorg niet langer alleen het domein is van zorgverzekeraars en zorgaanbieders, maar ook van gemeenten, zo blijkt in de nieuwste podcast van de serie Metropoolregio Actueel. ‘In de MRA gaat het vaak over het ruimtelijk domein, het bouwen van huizen. Dat is natuurlijk super belangrijk, maar uiteindelijk wonen er mensen.’

Dat de verschillen in gezondheid tussen bevolkingsgroepen groot zijn, was al bekend. Mensen die bijvoorbeeld een vmbo-opleiding hebben gevolgd, leven gemiddeld vier jaar korter en veertien jaar in minder goede gezondheid dan mensen die een hbo- of wo-opleiding hebben gedaan, zegt Hanneke van Lindert, onderzoeker van de gemeente Zaanstad, in de podcast. Zo zijn er ook verschillen tussen landen: Nederlanders leven gemiddeld tien jaar in minder goede gezondheid dan inwoners van Zweden. Deze verschillen zijn niet alleen individueel bepaald, maar ook maatschappelijk, legt Van Lindert uit.

Luister naar de podcast

De podcast duurt 25:30 minuten. Tekst loopt door onder de podcast.

Invloed maatschappij op gezondheid

‘Gezondheid wordt ook bepaald door de wijk waar je woont, hoe de fysieke en sociale leefomgeving is, of je werkt en of je schulden hebt’, zegt de onderzoeker. ‘Sommige van deze omstandigheden werken direct op de gezondheid, maar sommige aspecten werken indirect. Vaak gaat dat via stress. Bijvoorbeeld mensen die schulden hebben, hebben veelal veel stress. Dat veroorzaakt hoge bloeddruk en slecht slapen. Dat heeft effect op de gezondheid. Daar staan mensen onvoldoende bij stil: veel factoren die van invloed zijn op gezondheid, daar hebben wij als maatschappij ook een invloed op.’

Wethouder Diana van Loenen van de gemeente Haarlem herkent de grote verschillen tussen wijken in haar gemeente. Abdelhamid Idrissi, oprichter van het initiatief Studiezalen in Amsterdam en Zaanstad, herkent de situatie niet alleen, maar voelt het ook, zegt hij. ‘Ik zie het elke dag weer.’ De meest kwetsbare inwoners wonen in de slechtst geïsoleerde huizen, licht hij toe. ‘De eerste gezinnen zitten al met hun winterjassen thuis, om maar niet te hoeven stoken. Dat leidt tot stress in de breedste zin. Daardoor slapen mensen niet goed en dan zijn gezondheid en onderwijs maar bijzaken. Omdat men aan het overleven is.’

‘Voor het eerst zeggen we: zorg is ook domein gemeenten’

‘De zorg is altijd een apart domein geweest’, zegt de Haarlemse wethouder Van Loenen. ‘Nu komt steeds meer besef dat medische zorg aan het eind van een heel lange weg komt. Daarvóór zit bijvoorbeeld nog bestaanszekerheid en levensstijl. Voor het eerst zeggen we: de zorg is niet alleen het domein van zorgverzekeraars en zorgaanbieders, maar ook van gemeenten, van het sociaal domein, dat ‘voorveld’. Ik denk dat dit een belangrijke stap is, ook qua geld. Nu gaat verreweg het meeste geld naar medische zorg. We moeten veel meer investeren in kwetsbare wijken, in bestaanszekerheid. Dat betaalt zich uiteindelijk ook uit in minder medische zorg. Op de schaal van de MRA kunnen we van elkaar leren: hoe gaan we die transitie maken?’

Nadruk op preventie

Het verkleinen van de gezondheidsverschillen zou daarom een plek moeten krijgen in de nieuwe MRA Agenda, de inhoudelijke basis van de samenwerking in de regio, zegt onderzoeker Hanneke van Lindert. ‘Dan gaat het om kijken naar de oorzaak van de oorzaak. Het zou heel breed erkend moeten worden als een probleem dat alles raakt.’ En dan gaat het vooral over preventie, zegt Van Loenen, waarbij ze benadrukt dat het goed is om daar als overheden in de MRA gezamenlijk in op te trekken.

Het belang van preventie wordt onderstreept door Idrissi, die met zijn initiatief Studiezalen wekelijks 1.400 kinderen in de meest kwetsbare wijken van Amsterdam en Zaanstad aan begeleiding helpt. ‘Er is heel weinig preventiefs. Studenten worden geholpen als ze zorg nodig hebben, of als ze in de schulden zitten. Maar wat doen we om dat te voorkomen?’

Alle podcasts op een rij

De podcastserie Metropoolregio Actueel wordt gemaakt in aanloop naar de nieuwe MRA Agenda, die in oktober 2024 zal worden gelanceerd. De eerste uitzending was in september 2023. Op de pagina over Metropoolregio Actueel vindt u alle uitzendingen op een rij en een archief van de eerdere talkshows in de coronajaren 2020 en 2021.